Γενικά.
Ένα από τα πιο συχνά προβλήματα για τα οποία προσέρχονται οι μικροί μας φίλοι στον ορθοπαιδικό είναι η ανακάλυψη πλατυποδίας από τους γονείς ή τον παιδίατρο. Η διαφορετικά, η παρατήρηση ότι στο πέλμα των παιδιών απουσιάζει η ποδική καμάρα. Είναι ένα εύρημα που ανησυχεί τους γονείς, ενώ τις περισσότερες φορές τα παιδιά δεν παρουσιάζουν κανένα απολύτως πρόβλημα!!!
Η πλατυποδία είναι μια κατάσταση του άκρου πόδα, κατά την οποία παρατηρείται εξάλειψη της “καμάρας” που φυσιολογικά υπάρχει στην μεσότητα του έσω χείλους του πέλματος. Το πέμλα στην όρθια θέση φαίνεται να ¨ξαπλώνει” όλο στο έδαφος με αποτέλεσμα να γίνεται πιο πλατύ, πιο μεγάλο. Υπάρχουν δύο ειδών πλατυποδίες.:
- Η εύκαμπτη πλατυποδία η οποία είναι αμφωτερόπλευρη και οφείλεται συνήθως σε χαλαρότητα των συνδέσμων του άκρου ποδός. Είναι συνήθως ασυμπτωματική και δεν χρήζει χειρουργικής αντιμετώπισης.
- Η δύσκαμπτη πλατυποδία, η οποία έχει να κάνει με το σχήμα των οστών του άκρου πόδα και δυσμορφίες αυτών, είναι συνηθέστερα συμπτωματική, και τις περισσότερες φορές χρήζει επεμβατικής αντιμετώπισης.
Παθοφυσιολογία.
Η ποδική καμάρα δεν υπάρχει κατά τη γέννηση του παιδιού, αναπτύσσεται δυναμικά και παίρνει την τελική μορφή περί την ηλικία των 5 ετών. Η ωρίμανση του πέλματος και κατ’ επέκταση του ποδιού γίνεται περί την ηλικία των 14-15 ετών (νωρίτερα στα κορίτσια). Τα νεογνά και τα παιδιά που δεν έχουν ακόμα περπατήσει παρουσιάζουν μειωμένη ποδική καμάρα. Αυτό είναι κάτι το φυσιολογικό. Το σημείο όπου υπάρχει η ποδική καμάρα είναι γεμάτο από λίπος το οποίο μόλις το παιδί αρχίσει να περπατά απορροφάται και εμφανίζεται η ποδική καμάρα. Στα πρώτα στάδια της βάδισης το παιδί επειδή έχει μια φυσιολογική αστάθεια χρειάζεται το πέλμα του να είναι πιο πλατύ για να του δίνει καλύτερη βάση στήριξης (γι αυτό η παρουσία του λίπους στην ποδική καμάρα!!!). Μόλις μπορέσει να σταθεί και να βηματίσει τότε το πέλμα μπορεί να πάρει την φυσιολογική του εμφάνιση. Φυσιολογικά η ποδική καμάρα αρχίζει να αναπτύσσεται μετά την ηλικία των 12 – 18 μηνών (αφού δηλαδή το παιδί αρχίζει να περπατά) και ολοκληρώνεται γύρω στα 5 – 6 χρόνια. Στην ηλικία των 2 χρονών, σχεδόν 95%-97% των φυσιολογικών παιδιών έχουν κάποιο βαθμό πλατυποδίας. Μέχρι την ηλικία των 10 χρονών, μόνο το 5% παραμένουν με πλατυποδία.
Η πελματιαία περιτονία (plantar fascia) είναι μια πυκνή ινώδης ταινία συνεκτικού ιστού που ξεκινά από την πτέρνα και εκτείνεται έως και κάτω από τις κεφάλες των πέντε μεταταρσίων, εκεί δηλ. που αρχίζουν τα δάκτυλα.
Η πελματιαία απονεύρωση είναι το κεντρικό τμήμα της πελματιαίας περιτονίας και βρίσκεται μόνιμα υπό τάση ώστε να διατηρεί την «αψίδα» του ποδιού (την λεγόμενη ποδική καμάρα – Medical arch) με τον ίδιο τρόπο που η τεντωμένη χορδή διατηρεί την καμπύλη ενός τόξου. Εάν η ταινία είναι κοντή/σφιχτή τότε έχουμε υψηλή καμάρα (κοιλοποδια – pes cavus) ενώ εάν έχουμε χαλαρότητα της ταινίας σχηματίζεται χαμηλή καμάρα (πλατυποδία – pes planus / flatfoot deformity / flat feet).
Η Πελματιαία απονεύρωση είναι ένας από τους μηχανισμούς με τους οποίους διατηρείται η ποδική καμάρα. Οι άλλοι μηχανισμοί είναι:
-
Το σχήμα των οστών.
-
Οι σύνδεσμοι οι οποίοι ενώνουν και συγκρατούν τα οστά του ταρσού και τα μετατάρσια μεταξύ τους.
-
Οι μακριοί τένοντες που κάμπτουν τα δάκτυλα (καμπτήρες).
Κλινική εικόνα.
Το παιδί είναι κατά κανόνα δεν διαμαρτύρεται για κανένα ενόχλημα. Μετέχει κανονικά σε όλες τις δραστηριότητες με τα άλλα παιδιά χωρίς πρόβλημα. Τα προβλήματα τα “ανακαλύπτουν” οι γονείς που παρατηρούν ότι το παιδί κουράζεται πιο γρήγορα από τα άλλα (λες κι αυτό έχει να κάνει με το πόδι του παιδιού), “τρώει” πολύ τις σόλες των υποδημάτων του στην έξω μεριά, καθώς επίσης ότι το τρέξιμο του παιδιού είναι κάπως περίεργο. Επίσης αναφέρουν ότι το πόδι του παιδιού τους φαίνεται “μεγάλο”, πιο πλατύ, και ότι λόγω αυτού φορά ένα νουμερο μεγαλύτερο υπόδημα. Από την κλινική εξέταση του παιδιού μπορεί ο ορθοπαιδικός να αναγνωρίσει την εύκαμπτη πλατυποδία και να την ξεχωρίσει από την δύσκαμπτη. Στο Ιατρείο Ορθοπαιδικής χειρουργικής θα γίνει μια πολύ λεπτομερής εξέταση του μικρού μας φίλου και θα συνδυαστεί με τις πληροφορίες που θα μας δώσει ο ίδιος ο “πιτσιρικάς” καθώς και με τις πληροφορίες των γονέων. Με βάση αυτά θα δοθούν στους γονείς οι λόγοι για τους οποίους δεν θα πρέπει να αγχώνονται για το συγκεκριμένο θέμα, να ενθαρρύνουν το παιδί να μετέχει σε όλες τις δραστηριότητες που θέλει (μιας και οι αθλητικές δραστηριότητες δεν επηρεάζουν την εξέλιξη της ποδικής καμάρας). Τέλος θα τους δοθεί ένα ασκησιολόγιο και μερικές ακόμα συμβουλές που πρέπει να εφαρμόζει ο μικρός “ασθενής” προκειμένου να ανακόψουμε και να επιβραδύνουμε την εξέλιξη της πλατυποδίας.
Θεραπεία.
Προκειμένου να μπορέσουμε να διατηρήσουμε την σωστή αρχιτεκτονική της ποδικής καμάρας θα πρέπει να δράσουμε στους παραπάνω παράγοντες που αναφέρθηκαν ότι στηρίζουν την ποδική καμάρα. Δηλαδή, στόχος της θεραπείας είναι:
- να διατηρήσουμε την πελματιαία απονεύρωση στην φυσιολογική της τάση,
- να ενδυναμώσουμε τους καμπτήρες μύες έτσι ώστε να μπορούν να συνεισφέρουν με τους τένοντες τους,
- να διατηρούμε ένα φυσιολογικό σωματικό βάρος έτσι ώστε να μην επιδρά αρνητικά στην τάση των συνδέσμων της περιοχής.
Πλατυποδίες οι οποίες αναπτύσσονται λόγω της κατασκευής των οστών του ταρσού, συνηθέστερα είναι εκ γενετής και δεν ‘’ακούουν’’ στις παραπάνω παρεμβάσεις. Είναι πλατυποδίες οι οποίες δεν ανατάσσονται με τα συντηρητικά μέτρα αντιμετώπισης και χρήζουν χειρουργικής παρεμβάσεως. Θα πρέπει όμως να γίνει αντιληπτό ότι πολύ λίγες πλατυποδίες είναι συμπτωματικές, και ακόμα λιγότερες χρήζουν χειρουργικής αντιμετώπισης. Το πιο πιθανό είναι να το παρατηρήσει το οικογενειακό περιβάλλον παρά ο ίδιος ο ασθενής. Θεραπεία μπορεί να χρειαστεί όταν το παιδί παρουσιάζει συμπτώματα, δηλαδή πόνο και εύκολη κόπωση του άκρου.
Η θεραπεία είναι συντηρητική με (ένθετα) και σπανιότερα φυσιοθεραπεία ή τοποθέτηση γύψου στις περιπτώσεις που συνυπάρχει ρίκνωση του αχίλλειου τένοντα. Σε αυτές τις περιπτώσεις μπορεί να χρειαστεί και χειρουργική επιμήκυνση του αχίλλειου τένοντα. Τα προσθετικά πέλματα (διορθωτικοί πάτοι στήριξης ποδικής καμάρας) ανυψώνουν την ποδική καμάρα και κρατούν την υπαστραγαλική άρθρωση σε ουδέτερη θέση. Τα πέλματα συστήνονται επίσης ειδικά 
στις περιπτώσεις που η πλατυποδία συνυπάρχει με βλαισότητα της πτέρνας όπου θεωρείται ότι αποκαθιστούν την μηχανική του ποδιού και την λειτουργία του αχίλλειου τένοντα. Η χρήση των ενθέτων είναι επίσης ιδιαίτερα βοηθητική στα άτομα που επιδίδονται σε αθλητικές δραστηριότητες δεδομένου ότι παρέχουν την κατάλληλη υποστήριξη και μειώνουν σημαντικά τον κίνδυνο τραυματισμών. θα πρέπει να τονιστεί ότι καλό παπουτσί και πλατυποδία είναι όροι “δεμένοι” μεταξύ τους και απαράβατοι. Το καλό υπόδημα είναι αυτό που φέρει το υποστήριγμα της ποδικής καμάρας, είναι αναπαυτικό και άνετο στο περπάτημα.
Όπως είπαμε το παιδί δεν θα πρέπει να αποθαρρύνεται από το να συμμετέχει σε διάφορες αθλητικές δραστηριότητες και θα πρέπει να τονίζεται ότι η άσκηση δεν επιδεινώνει την πλατυποδία. Στα παιδιά με έντονη αθλητική δραστηριότητα και ήπια συμπτώματα η ξεκούραση αποτελεί πολλές φορές και την καλύτερη και απλούστερη θεραπεία. Η βάδιση σε ανώμαλες επιφάνειες με γυμνά πόδια πχ στην παραλία, θεωρείται ωφέλιμη για τις περισσότερες περιπτώσεις πλατυποδίας με την εξαίρεση ίσως των περισσότερων βεβαρημένων και εφόσον δεν συνυπάρχουν άλλες παθολογικές καταστάσεις. Αυτού του είδους η άσκηση είναι ιδιαίτερα ωφέλιμη στα παιδιά κατά την ηλικία διαμόρφωσης της ποδικής καμάρας. Επιπλέον από το ορθοπαιδικό Ιατρείο Πάτρας θα δοθεί ένα εύκολο ασκησιολόγιο (ασκήσεις για πλατυποδία) για να μπορέσουν οι μικροί μας φίλοι να το δουν σαν παιχνίδι. Με το ασκησιολόγιο αυτό στοχεύουμε στην ενδυνάμωση των μυικών ομάδων του άκρου πόδα έτσι ώστε αυτοί να βοηθήσουν στην καλύτερη στήριξη της ποδικής καμάρας.
Η χειρουργική αντιμετώπιση της πλατυποδίας εφαρμόζεται στις περισσότερο σοβαρές περιπτώσεις που δεν ανταποκρίνονται στην συντηρητική θεραπεία. Η χειρουργική θεραπεία θα πρέπει να εφαρμόζεται μετά από προσεκτική εξέταση όλων των παραμέτρων σε κάθε ασθενή και αποτελεί απόφαση του ειδικού ορθοπαιδικού.
Κλείνοντας να υπενθυμίσω ότι το Ορθοπαιδικό Ιατρείο Πάτρας και εγώ προσωπικά μέσω του www.patrasortho.gr θα χαρώ να απαντήσω σε τυχόν απορίες σχετικά με την πλατυποδία, να σας υποδεχτώ στον χώρο μου, να εξετάσω τους μικρούς μας φίλους, και τέλος να σας προτείνω την κατάλληλη για εσάς θεραπεία πάντα με γνώμονα τις κατευθυντήριες οδηγίες της διεθνούς βιβλιογραφίας.
Δημήτρης Αθ. Παναγιωτόπουλος MD, Msc, PHD(c).
Xειρουργός Ορθοπαιδικός