Ένας από τους φόβους των ηλικιωμένων είναι οι πτώσεις και τα επακόλουθα κατάγματα που μπορεί να υποστούν εξαιτίας της συνυπάρχουσας οστεοπόρωσης. Η οστεοπόρωση είναι μια “ύπουλη” πάθηση που δεν προειδοποιεί αλλά γίνεται αισθητή από το κάταγμα που προκαλείται και τον πόνο που το συνοδεύει. Τα κατάγματα αυτά είναι μικρής βίας, ονομάζονται οστεοπωρωτικά και είναι πολύ συχνά το αποτέλεσμα πτώσεων κατά την βάδιση. Σύμφωνα με την διεθνή βιβλιογραφία 1 στις 3 γυναίκες κα 2 στους 8 άνδρες άνω των 50 ετών θα υποστούν οστεοπορωτικό κάταγμα. Στην Ευρώπη κάθε μισό λεπτό έχουμε ένα οστεοπορωτικό κάταγμα ενώ η παγκόσμια οργάνωση υγείας προβλέπει ότι τα επόμενα 50 χρόνια θα υπάρχει τετραπλασιασμός των καταγμάτων του ισχίου. Στην Ελλάδα ο αριθμός των καταγμάτων του ισχίου αυξάνεται κατά 7% ετησίως!!! το μεγαλύτερο ποσοστό καταγμάτων συμβαίνει μετά από μια απλή πτώση μέσα στο σπίτι ή κατά την διάρκεια ενός περιπάτου. Οι πτώσεις θεωρούνται ατυχήματα, κάτι που είναι μέρος της ζωής μας και είναι φυσικό να συμβαίνουν έως ένα βαθμό.
Οι βασικότεροι λόγοι για τους οποίους οι άνθρωποι (και κυρίως οι ηλικιωμένοι) πέφτουν είναι οι παρακάτω:
- Γλιστρούν ή σκοντάφτουν κάπου .
- Ζαλίζονται ή χάνουν τις αισθήσεις τους (από υπόταση, από συγκοπτικά επεισόδια, κ.α)
- Xάνουν την ισορροπία τους κάποιοι χρησιμοποιούν μπαστούνι ή αναγκάζονται να πιάνονται από αντικείμενα.
- Δυσκολεύονται να κουβαλήσουν τα ψώνια και μπερδεύουν τα βήματα τους.
- Από χρήση ηρεμιστικών φαρμάκων η οποία οδηγεί σε αύξηση του κινδύνου πτώσης και επακόλουθου κατάγματος ιδίως του ισχίου κατά 40% .
- Κακή όραση.
- Μυική αδυναμία.
- Ανεπαρκής διατροφή.
- Αφυδάτωση (η μειωμένη πρόσληψη νερού κατά τους καλοκαιρινούς μήνες, σε συνδυασμό με τυχόν αντιυπερτασικά φάρμακα που λαμβάνουν, οδηγεί τους ηλικιωμένους σε αφυδάτωση και εντέλει σε επισόδεια πτώσεων)
- Έλλειψη βιταμίνης D και ασβεστίου, συστατικά που εκτός από τα οστά είναι χρήσιμα και για την καλή λειτουργία του μυικού συστήματος.
- Υπερβολική λήψη αλκοόλ.
- Διαταραχή του ύπνου με αποτέλεσμα να νυστάζουν κατά τις ώρες που είναι πιο δραστήριοι.
- Κακή διαρρύθμιση του χώρου που ζουν.
- Κακή διάθεση και κατάθλιψη.
- Μη λειτουργικά έπιπλα (χαμηλές καρέκλες ή βαθιοί καναπέδες, κτλ).
Οι περισσότερες πτώσεις οφείλονται σε γλιστρήματα ή παραπατήματα κατά την βάδιση και αποτελούν την 3 αιτία εισαγωγής στο νοσοκομείο για τους ηλικιωμένους. Δεν είναι πτώσεις από κάποιο υπερυψωμένο σημείο αλλά πτώσεις σε επίπεδη επιφάνεια. Επομένως, πολλές από αυτές μπορούν να προβλεφθούν και να προληφθούν. Οι πιο συχνοί τραυματισμοί που εμφανίζουν τα άτομα που πέφτουν εξ ιδίου ύψους, είναι στο κεφάλι, στον καρπό, στην σπονδυλική στήλη και στο ισχίο.
Σημαντικό επίσης για να ειπωθεί είναι η αντιμετώπιση από το περιβάλλον των ηλικιωμένων απέναντι σε μια ενδεχόμενη πτώση:
- Αρχικά υπάρχει ο φόβος ότι υπάρχει μεγάλη πιθανότητα για την πτώση.
- Έπειτα η νοσηλεία που ακολουθεί τον τραυματισμό.
- Η μειωμένη κινητικότητα και η απόλυτη εξάρτηση του ηλικιωμένου με την οικογένεια του.
- Αυτό συχνά οδηγεί τις οικογένειες να μεταφέρουν τον ηλικιωμένο σε ίδρυμα νοσηλείας και φιλοξενίας (προσωπική άποψη: πράγμα αδιανόητο!!!)….
Γίνεται εύκολα αντιληπτό ότι μια πτώση σε έναν ηλικιωμένο είναι ένα γεγονός που μπορεί να αλλάξει δραματικά την ποιότητα της ζωής του και να περιορίσει αισθητά την κίνηση του και την δραστηριότητα του γενικά. Συνεπώς θα πρέπει να ληφθούν μέτρα για την αποφυγή των πτώσεων στο μέτρο του δυνατού. Έτσι, το Ορθοπαιδικό Ιατρείο Πάτρας, παντα με βάση την διεθνή βιβλιοραφία και την τάση που υπάρχει στις τάξης της Ορθοαπιδικής για την πρόληψη των οστεοπορωτικών καταγμάτων παραθέτει κάποιες απλές συμβουλές και μέτρα προστασίας για την αποφυγή των πτώσεων στα άτομα της τρίτης ηλικίας και οχι μόνο.
Τι πρέπει να προσέχουμε (μέτρα προστασίας για αποφυγή των πτώσεων)?
- Σκάλες: προσέχουμε πάντα να μην ανεβαίνουμε την σκάλα κρατώντας πράγματα. Θα πρέπει να έχουμε ελεύθερα τα χέρια μας για να ανεβούμε με ασφάλεια. Ποτέ δεν ανεβαίνουμε ή κατεβαίνουμε μια σκάλα με την πλάτη μας. Πάντα πρέπει να την “βλέπουμε”. Δεν αφήνουμε αντικείμενα στην σκάλα (παιχνίδια, σακούλες, εργαλεία), αν τα πατήσουμε τότε η πτώση μπορεί να είναι αναπόφευκτη και το κάταγμα επίσης.
- Έπιπλα: τακτοποιήστε τα έπιπλα του σπιτιού σας με τέτοιον τρόπο έτσι ώστε να μην βρίσκονται στις καθημερινές σας διαδρομές που εκτελείτε εντός του σπιτιού σας (ένα τραπεζάκι να μην το έχετε στο κέντρο του σαλονιού ή το κομοδίνο να είναι δίπλα από το προσκέφαλο του κρεβατιού σας και να μην εμποδίζει την πορεία σας. Αν είναι το κρεβάτι σας κοντά στην πόρτα του δωματίου και το κομοδίνο σας δυσκολεύει να περάσετε με ασφάλεια από το κρεβάτι στην πόρτα την ημέρα, βγάλτε το, γιατί το βράδυ που μπορεί να σηκωθείτε είναι πολύ πιθανό να σκοντάψετε.
- Υλικά, κιβώτια αποθήκευσης: είναι επικίνδυνο να τοποθετείτε διάφορα υλικά στις διελεύσεις και στους διαδρόμους. Για την ασφάλεια σας τοποθετήστε τα σε ντουλάπια ή σε αποθήκη.
- Παιχνίδια: εκπαιδεύστε τα παιδιά και τα εγγόνια να μην αφήνουν τα παιχνίδια τους όπου βρουν! Είναι πολύ εύκολο να πατήσετε ένα παιδικό παιχνίδι και να πέσετε.
- Καλώδια ή σωληνώσεις: δεν θα πρέπει να διατρέχουν το δωμάτιο ή τον διάδρομο σε κανένα σημείο κάθετα. Αν χρειαστεί να περάσει από τον ένα τοίχο του δωματίου στον άλλο, θα πρέπει να γίνει περιμετρικά του δωματίου ή στο ταβάνι. Αν δεν μπορεί να γίνει θα πρέπει να περάσει κάτω από το πλακάκι, πράγμα δύσκολο, επομένως θα πρέπει να καλυφθεί με προστατευτικό με λεία επιφάνεια.
- Ξηλωμένα δάπεδα: φροντίστε να φτιάξετε πλακάκια του δαπέδου που κουνιόνται επειδή έχουν ξεκολλήσει ή αν έχει σπάσει το πλακάκι και έχει αφαιρεθεί μεγάλο κομμάτι να το αντικαταστήσετε έτσι ώστε να αποκατασταθεί η ομαλή επιφάνεια του δαπέδου.
- Υγρά δάπεδα: αφήστε να περάσει αρκετή ώρα μετά από το σφουγγάρισμα του δαπέδου. Επίσης αν έχει χυθεί νερό, μην περιμένετε να στεγνώσει από μόνο του. Σφουγγαρίστε το.
- Γυαλιστερές επιφάνειες: αποφεύγετε το παρκετάρισμα του δαπέδου σε χώρο που κινείται ένας ηλικιωμένος. Το γυαλιστερό πάτωμα που αφήνει το παρκετάρισμα είναι πολύ επικίνδυνο για πτώσεις.
- Χαλιά: κάθε μικρό η μεγάλο χαλί θα πρέπει να είναι κολλημένο στο δάπεδο ή να έχει από κάτω του αντιολισθητικό υλικό, προκειμένου να είναι σταθερό κατά το πάτημα. Αποφεύγετε επίσης χαλιά που είναι ιδιαίτερα “παχιά” ή έχουν μακριές ίνες. Σε τέτοιου είδους χαλιά είναι εύκολο να σκοντάψει ένας ηλικιωμένος ή να μπλεχτεί η μαγκούρα του ή ο περιπατητήρας τους και να πέσει.
- Συρτάρια: προσέχουμε να είναι κλειστά, γιατί όσο και απίθανο να μοιάζει, κάποιος θα μπορούσε να σκοντάψει πάνω σε ένα ανοιχτό συρτάρι και να πέσει.
- Μπάνιο και ντούζ: ιδιαίτερη προσοχή όταν μπαίνετε και όταν βγαίνετε. Να χρησιμοποιείτε πάντα αντιολισθητικά πατάκια στο μπάνιο για να αποφεύγετε έτσι να έρχεστε σε επαφή με τα νερά και την πορσελάνη της μπανιέρας.
- Πεζοδρόμια: προσέχουμε για τυχόν λακκούβες ή εμπόδια που μπορεί να υπάρχουν πάνω σε αυτά και τα προσπερνάμε με ασφάλεια. Είναι επικίνδυνο να περνάτε πάνω από αυτά.
- Παγωμένα σημεία: κατά τους χειμερινούς μήνες αν είναι αναγκαία η μετακίνηση εκτός σπιτιού, να γίνεται με μεγάλη προσοχή, με αργά και σταθερά βήματα. Αποφύγετε σημεία του δρόμου που είναι σκιερά μιας και εκεί υπάρχει μεγαλύτερη πιθανότητα πάγου.
Πώς μπορείτε να περιορίσετε τις πιθανότητες για μια πτώση (μέτρα για αποφυγή των πτώσεων)?
- Μην βιάζεστε. Προσπαθήστε να ξεκινάτε εγκαίρως αν θέλετε να πάτε κάπου, προκειμένου να προλάβετε χωρίς να χρειαστεί να βιαστείτε. Είνια στατιστικά αποδεδειγμένο ότι οι πτώσεις έχουν σοβαρότερες επιπτώσεις όσο μεγαλύτερος/η είστε.
- Καλή διατροφή. Πλούσια σε πρωτεΐνη (μοσχάρι, κοτόπουλο, ψάρι, αυγό, γαλακτοκομικά) έτσι ώστε να διατηρείτε ένα καλό μυϊκό σύστημα. Λήψη σκευασμάτων βιταμίνης D και ασβεστίου για την μείωση της απώλειας της οστικής μάζας αλλά και την καλύτερη λειτουργία του μυοσκελετικού συστήματος. Ποτέ να μην ξεχνάτε να πίνετε νερό! Ιδίως τους καλοκαιρινούς μήνες. Είναι πολύ εύκολο να αφυδατωθείτε!!!
- Άσκηση. Με την βοήθεια έμπειρου γυμναστή, η ήπια άσκηση σε άτομα 3ης ηλικίας τους βοηθά να διατηρήσουν το μυικό τους σύστημα ενεργό και σε κατάσταση εγρήγορσης με αποτέλεσμα την καλύτερη κινητικότητα τους, πράγμα πολύ χρήσιμο για την αποφυγή των πτώσεων.
- Μην περπατάτε στο σκοτάδι. Κάντε τακτικούς ελέγχους στον φωτισμό του σπιτιού σας και αντικαταστήστε λάμπες που έχουν καεί. Ελέγξετε επίσης το φωτισμό για επάρκεια, ιδιαίτερα σε στενά κεφαλόσκαλα. Να χρησιμοποιείτε φακό ή βοηθητικό φωτισμό προκειμένου να φωτίσετε τον χώρο όταν υπάρχει διακοπή ρεύματος.
- Επισκευάστε ή αντικαταστήστε μοκέτες αν έχουν φθαρεί. Η χρήση αντιολισθητικού υλικού κάτω από τα χαλιά είναι μια καλή ιδέα.
- Φοράτε κατάλληλα υποδήματα με αντιολισθητική σόλα και σε καλή κατάσταση, με λαστιχένια τακούνια. Τα μποτάκια ή τα αθλητικά παπούτσια προστατεύουν εν μέρη και τους “αστραγάλους” (την ποδοκνημική άρθρωση).
- Προσέξτε τα ρεβέρ ή το τελείωμα των παντελονιών. Όταν είναι πολύ μακρυά ή έχουν ξηλωθεί, ελλοχεύει ο κίνδυνος να τα πατήσετε ή να πιαστούν κάπου και να πέσετε καθώς περπατάτε.
- Εξετάστε την καρέκλα που πάτε να κάτσετε. Εννοείται για καρέκλες που δεν έχετε ξαναχρησιμοποιήσει. Σιγουρευτείτε ότι είναι σε καλή κατάσταση, τα πόδια της πατούν όλα σταθερά στο έδαφος. Αν είστε σε εξωτερικό χώρο σιγουρευτείτε ότι τα πόδια της καρέκλας δεν θα “βουλιάξουν” μέσα στο έδαφος γτ υπάρχει σοβαρός κίνδυνος να πέσετε.
- Μην ρισκάρετε. Να αποφεύγετε άσκοπους κινδύνους. Να μην ξεκινάτε δουλειές που είνια πέρα από τις δυνατότητες σας.
- Ζητήστε βοήθεια. Μην σηκώνετε και μην μεταφέρετε μόνοι σας περισσότερο βάρος από ότι μπορείτε. Αν δεν μπορείτε να σηκωθείτε από ένα κάθισμα ή από το κρεββάτι ζητήστε μια ώθηση και μια στήριξη για να σηκωθείτε.
- Μάθετε να ζείτε με ασφάλεια. Να ενδιαφέρεστε για την ασφάλεια σας. Μα μάθετε να αναγνωρίζετε πιθανούς κινδύνους για πτώση. Να λαμβάνετε τα μέτρα προφύλαξης. Να μην ξεπερνάτε τα όρια σας.
- Σωστές ενέργειες. Να επιλέγετε πάντα τον ασφαλή τρόπο για την εκτέλεση κάθε εργασίας. Μετακινήστε, επισκευάστε ή αποφύγετε επικίνδυνους παράγοντες όταν τους εντοπίσετε. Κρίνετε και εκτελέστε πάντα με κριτήριο την ασφάλεια σας.
Παρόλα αυτά μια πτώση μπορεί τελικά να συμβεί. Σε αυτή την περίπτωση δεν θα πρέπει να πανικοβληθείτε. Ο πανικός μπορεί να προκαλέσει και άλλο χτύπημα. Εκτιμήστε την κατάσταση σας όσο γίνεται και προσδιορίστε που έχετε κτυπήσει. Σε περίπτωση που είστε μόνοι σας τότε μετακινηθείτε σιγά σιγά προς το τηλέφωνο και καλέστε τους δικούς σας ανθρώπους ή το ΕΚΑΒ. Κινηθείτε αργά προς τον πλησιέστερο καναπέ ή καρέκλα και προσπαθήστε να καθίσετε. Σε κάθε περίπτωση, μετά από μια πτώση καλό θα ήταν να επισκεφθείτε τον γιατρό σας για έναν έλεγχο.
Κλείνοντας, θέλω να ελπίζω ότι το Ορθοπαιδικό Ιατρείο Πάτρας και εγώ προσωπικά μέσω αυτού του άρθρου στο www.patrasortho.gr να βάλω ένα μικρό λιθαράκι στην πρόληψη των πτώσεων στα ηλικιωμένα άτομα. Αν όμως τελικά η πτώση και το επακόλουθο οστεοποπωτικό κάταγμα συμβεί τότε είμαι στην διάθεση σας να προτείνω την κατάλληλη για εσάς θεραπεία πάντα με γνώμονα τις κατευθυντήριες οδηγίες της διεθνούς βιβλιογραφίας.
Δημήτρης Αθ. Παναγιωτόπουλος MD, Msc, PHD(c).
Xειρουργός Ορθοπαιδικός